NEWS - คู่มือมนุษย์ฉบับสมบูรณ์

คู่มือมนุษย์ฉบับสมบูรณ์

หน้า 1 จาก 257

	หน้า
1.ใจความสำคัญของพระพุทธศาสนา	1
2. ไตรลักษณ์	24
3. อุปาทานสี่	49
4. ไตรสิกขา	70
5. เบญจขันธ์	94
6. สมาธิ และวิปัสสนา ตามธรรมชาติ	121
7. สมาธิ และวิปัสสนา ตามหลักวิชาในรูปเทคนิค	149
8. อริยบุคคล กับ การละกิเลส	175
9. พุทธศาสนา กับคนทั่วไป	208
10. ตุลาการตามอุดมคติแห่งพระพุทธศาสนา	233

สารบัญอย่างละเอียด

คู่มือมนุษย์ฉบับสมบูรณ์

1. ใจความสำคัญของพระพุทธศาสนา

	หน้า
หัวข้อบรรยายทั้งหมด ว่าด้วยหลักพระพุทธศาสนา	1
ศาสนา มุ่งดับทุกข์ทางใจเฉพาะคน ต่างศาสนาก็ต่างกันตามทรรศนะ	2
พุทธศาสนาไปได้ไกลกว่าศีลธรรมสากล คือถึงกับพ้นทุกข์เด็ดขาด	3
รู้อะไรเป็นอะไรนั้น คือรู้จนปฏิบัติตัวถูก จนไม่เกิดทุกข์จากสิ่งนั้น	4
รู้อะไรเป็นจริงย่อมเกิดนิพพิทา วิราคะ วิมุตติ โดยอัตโนมัติ	5
หลักรู้อะไรเป็นอะไรนี้ เป็นคำจำกัดความที่พอเพียงแก่ผู้ประสงค์ศึกษา	6
คำสอนทั้งไตรปิฏก ล้วนเป็นการระบุว่าอะไรเป็นอะไรทั้งสิ้น	7
หลักอริยสัจจ์สี่ เป็นใจความสำคัญของพระพุทธศาสนา	7
ฉะนั้นอริยสัจจ์สี่ จึงคือการบอกว่าอะไรเป็นอะไร อย่างครบถ้วน	9
หัวใจพุทธศาสนาของพระอัสสชิ ว่าทุกสิ่งเกิดแก่เหตุ จะต้องดับเหตุ	10
นั่นก็คือให้ออกมาเสียจากอำนาจเหตุ ด้วยการรู้อะไรเป็นเหตุแล้วดับเสีย	11
พุทธองค์ออกผนวช ก็ทรงอยากทราบว่าอะไรเป็นกุศล	12
กุศลที่ทรงแสวง คือความรู้ ที่รู้ว่าอะไรเป็นอะไร ถึงที่สุด	12
หลักพระไตรลักษณ์ ยิ่งเป็นการบอกว่าอะไรเป็นอะไร ถึงที่สุด	13
สิ่งทั้งปวงยิ่งกว่าไฟ รู้อะไรเป็นอะไรเสียก่อน จึงจะไปทำกับมันถูกเรื่อง	14
โอวาทปาติโมกข์ คำสอนประธาน มีว่าให้ละชั่ว ทำดี ทำจิตบริสุทธิ์	15
จิตบริสุทธิ์จะต้องอิสระจากทุกสิ่ง, จะอิสระก็ต้องรู้อะไรเป็นอะไรถึงที่สุด	16
ยังชอบดี เกลี่ยดชั่วอยู่ ก็ยังไม่อิสระ จิตยังไม่บริสุทธิ์จากสิ่งห่อหุ้ม	17
คนดีก็ทุกข์ คนชั่วก็ทุกข์ พระอริยเจ้าพ้นทุกขได้ จึงไม่ใช่คนดี-คนชั่ว	18
ทำจิตบริสุทธิ์ชั้นสุดได้ เป็นผลจากที่รู้อะไรเป็นอะไรถูกต้องถึงที่สุด	19
พุทธะคือผู้รู้สิ่งทั้ปวงถึงที่สุด พุทธศาสนาจึงคือให้รู้อะไรเป็นอะไรเท่านั้น	20
ทุกคนปฏิบัติให้ถูกตัวพุทธศาสนาได้ โดยเฝ้าดูทุกข์ที่เกิดแก่ตนเป็นประจำ	21
พิจารณาทุกข์ให้เป็นเรื่องจริงของชีวิต ก็คือกำลังเรียนไตรปิฏกอยู่ทีเดียว	22
จงมารู้จักพุทธศาสนาด้วยการศึกษาเอาจากตัวจริงคือที่ชีวิตจิตใจนี้เถิด	22
สรุปกถาธรรมบรรยาย	23

2. ไตรลักษณ์

	หน้า
ข้อที่ควรกำหนดให้ชัด คือขอบเขตของศีลธรรมกับของศาสนา นั้นต่างกัน	24
ศีลธรรมว่าโดยสรุป ไม่นอกไปจากหลักศีล กับหลักธรรม 5 คู่	25
พุทธศาสนา จำกัดความได้ว่า คือให้รู้อะไรเป็นอะไร	27
รู้อะไรเป็นอะไร ก็คือรู้ทุกสิ่งอยู่ในลักษณะไม่เที่ยง-ทุกข์-อนัตตา	28
คำสอนในพุทธศาสนาทั้งหมด มุ่งแสดงถึงลักษณะสามนี้ทั้งนั้น	29
อนิจจัง คือไม่เที่ยงเปลี่ยนแปลงเรื่อย ซึ่งมีคำสอนกันบ้างแล้วก่อนพุทธเจ้า	29
ทุกขัง คือดูแล้วสังเวชใจ ซึ่งก็เป็นเรื่องมีคนสอนกันมาบ้างแล้ว	30
อนัตตา คือไม่มีตัวตนอันแท้จริง นี่จะมีสอนก็ต่อเมื่อมีพระพุทธเจ้าแล้ว	30
เห็นธรรม ก็คือแจ่งแจ้งด้วยความรู้สึกแห่งใจ ไม่ใช่เพียงคำนึงคำนวณ	31
การเห็นแจ้งอาจเลื่อนสูงๆขึ้น จนที่สุดก็ปล่อยวางได้สิ้นเชิง	32
ถ้าเห็นความว่าง จะรู้สึกด้วยใจ ว่าไม่น่าเอา-ไม่น่าเป็นทุกอย่างไป	33
รู้สึกความไม่น่าเอา-ไม่น่าเป็นนี้ ไม่ขัดขวางการใช้ชีวิตทางโลกเลย	34
โดยแท้จริง ใครจะเอา-จะเป็นอะไรไม่ได้ เพราะทุกฝ่ายก็ไม่เที่ยงอยู่	35
คนเราจำต้องทนไป จนกว่าออกไปเสียได้จากวัฏฏะของตัณหา	36
ความอยากที่ชื่อว่าตัณหา มี 3 คือ กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา	37
ความทุกข์มีหลายระดับ เพียงทำดียังไม่พอ เพราะนั่นก็ยังอาศัยตัณหา	38
วิธีทำกับสิ่งทั้งปวง คือขจัดตัณหาโดยให้เห็นจริงว่าไม่มีอะไรน่าอยาก	39
ได้อะไร-เป็นอะไรบ้าง ที่จะไม่มาทำให้หนัก	40
เกิดหนักขึ้น ก็เพราะฝืนความที่ทุกสิ่ง ต้องเป็นไปตามทางของมัน	40
จะไม่ไปหลงยึด ก็ต้องรู้ก่อน ว่าไปเอาหรือไปเป็นโดยไม่มีตัณหาก็ทำได้	41
พุทธองค์และอรหันต์ทำงานได้เกินส่วน เพราะท่านทำด้วยปัญญาตลอด	42
เข้าไปมี-ไปทำอะไรด้วยปัญญา ก็ยังเป็นไปตามธรรมดาโลกเขาได้	43
ผู้เป็นอยู่ด้วยปัญญา สามารถทำคนใกล้ชิดให้รู้ด้วย ไม่ขัดขวางกันด้วย	46
ชั่วชั้นหยาบ จนถึงดีชั้นสุด ก็ล้วนมาจากอยากเอา-อยากเป็นทั้งสิ้น	47
สรุปกถาธรรมบรรยาย	48

3. อุปาทานสี่

พุทธศาสนามุ่งแก้ทุกข์ โดยชี้ว่า ทุกสิ่งไม่ควรยึดมั่นถือมั่น	49
ทุกข์จากกิเลส เป็นโรคพิเศษ ทรมานร้ายกว่าโรคกาย โรคจิต	50
คนแม้ไม่ป่วยกาย ป่วยจิต ก็ยังป่วยทางวิญญาณ คือมีกิเลสกลุ้มรุมทุกคน	51
เข้าใจเรื่องโรคทางวิญญาณนี้ จะเห็นคุณและสนใจพระพุทธศาสนา	51
จะปลีกถอนจากสิ่งทางปวง ต้องศึกษาสิ่งที่ทำให้เรายึดติด	52
รู้เรื่องกิเลสที่ยึดถือนี้ก่อน จะทำให้รู้พุทธศาสนาถึงที่สุดได้ง่าย	53
กามุปาทาน คือยึดในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์	53
สัตว์ทำเรื่องขึ้นในโลก ล้วนมาจากกามารมณ์ทั้งสิ้น	55
กามารมณ์มีบทบาทร้าย เพราะกามุปาทานอันเหนียวแน่นนี้โดยตรง	56
โลกถือว่ากามพอมีประโยชน์ แต่ทางธรรมว่าสิ่งนี้ร้าย ต้องขจัดให้สิ้น	56
ทิฏฐุปาทาน คือยืดในความคิดความเห็น	57
คนเรามักจะมีทิฏฐิถือแข็งในสิ่งที่ว่าดีว่าสูง เช่นความเชื่อทางศาสนาเป็นต้น	58
สีลัพพตุปาทาน คือถือข้อประพฤติอย่างไม่ถูกความมุ่งหมายแท้จริง	59
แม้วิปัสสนา สมถะ ศีล ของพุทธศาสนา ก็มีทางให้คนยืดผิดๆได้	61
อัตตวาทุปาทาน คือยืดด้วยวาทะว่าตัวตน	62
ความรู้สึกว่ามีตัวของตัว เป็นสัญชาตญาณให้ทุกชีวิตอยู่รอดมาได้	63
อุปาทานทำให้ชีวิตก่อมีขึ้น และยังใส่ทุกข์ให้ด้วยพร้อมเสร็จ	64
วิธีทำกับอุปาทานให้ได้ประโยชน์ที่สุด ต้องรู้จักตัวมันให้ดี	65
ฉะนั้นต้องควบคุมมันให้มากที่สุดก่อน เพื่อตัดให้ขาดด้วยมรรคปฏิปทา	66
ขณะที่ยังตัดไม่ได้ ก็ยังต้องศึกษา และควบคุม เพื่อจะอิสระจากมัน	67
สรุปกถาธรรมบรรยาย	68

4. ไตรสิกขา

สิ่งทั้งปวงไม่น่าเชื่อถือ แต่อุปาทานไม่ยอม จึงทุกข์หนัก	70
อุปาทานทำคนให้ทุกข์ได้หลายชั้น วิธีแก้จึงมีที่พอเหมาะกันเป็นชั้นๆ	71
ชั้นศีล ให้ประพฤติทางกายวาจาไม่เกิดโทษ ทั้แก่ตนและผู้อื่น	71
ชั้นสมาธิ ให้ฝึก ข่ม อบรมจิต เพื่อให้พร้อม ให้สามารถ ให้ควรแก่งาน	72
ชั้นปัญญา ให้อบรม บ่มทิฏฐิ ให้ดูสิ่งทั้งปวงออก จนถึงชั้นสุด	74
ปัญญา ไม่ใช่เพียงความเข้าใจ ต้องผ่านซึมซาบ และบ่ม จนหายหลง	75
เจริญปัญญา คือเอาสิ่งที่ได้ผ่านหรือที่เคยสลดสังเวชมาทำให้จิตหน่าย	75
ถ้าเห็นแท้จริง ต้องรู้จักจนออกผลแก่จิตใจ ไม่เข้าไปยึดมั่นถือมั่น	76
ความพ้นทุกข์มีได้เพราะเห็นแจ้ง ไม่ใช่ลำพังความเข้าใจ	77
คำว่า สิกขา หมายถึงลงมือปฏิบัติอบรม กาย วาจา ใจ โตยตรง	78
การปรับตัวให้อยู่ในโลกอย่างบริสุทธิ์ก่อน จะส่งให้เกิดสมาธิง่าย	79
ศีลที่จะเป็นที่เกิด-ที่ตั้ง-ที่เจริญ ของสมาธิ ต้องชนิดที่อริยชนพอใจ	80
ศึลอยู่ที่กายวาจาดี , สมาธฺอยู่ที่บ่มจิต จนผ่องใส สามารถ	81
เข้าถึงความลับธรรมชาติจิตชั้นสมาธินั้น สูงกว่าวิสัยคนธรรมดาแล้ว	83
ถ้าสมาธิเป็นไปถูกต้อง ก็ง่ายที่จะเห็นสิ่งทั้งปวงตามเป็นจริง	84
จิตที่เป็นไปอย่างเหมาะสม ปัญหาค้างๆ จะเกิดสางออกได้เอง	85
มีปัญญาจึงมีสมาธิ มีสมาธิจึงมีปัญญา ของสองอย่างนี้ต้องสัมพันธ์กัน	87
พวกปัญญานำกับสมาธินำ ก็ยังไม่ปลอดภัยเท่าพวกมีสิ่งทั้งสองพอๆกัน	88
วิมุตติก็คือผลที่คลายหน่ายจากสิ่งทั้งปวง เป็นจิตอิสระ	90
สิกขาสาม โดยหลักวิชา คือวิธีการให้รู้ โดยปฏิบัติ คือตัดอุปาทาน	91
ไตรสิกขาใช้แก้ปัญหาแก่ทุกคนทุกสมัยได้ จึงเพียงพอที่จะเป็นธรรมสากล	92

5. เบญจขันธ์

สังขารเป็นทุกข์ สัตว์ก็ยังขืนยึด ถึงกับต้องเปลื้องจิตด้วยไตรสิกขา	94
พุทธศาสนาสอนให้ดูโลก อันเป็นที่ที่จิตเกาะด้วยอำนาจอุปาทาน	95
ทั้งหมดโลก ก็มีกายกับใจ หรือฝ่ายรูปกับฝ่ายนาม	96
คนๆหนึ่งมีส่วนกาย 1 ส่วนใจ 4 รวมเป็น 5 เรียกว่าเบญจขันธ์	97
เวทนา คือส่วนที่รู้สึกในทางสุข ทุกข์ ไม่ทุกข์ไม่สุข	97
สัญญา คือส่วนที่เป็นสมปฤดี จำ และหมายรู้อะไรได้	98
สังขาร คือตัวความคิดที่ทำให้คนเราได้คิดนึกรู้สึก	99
วิญญาณ คือตัวจิตที่ทำหน้าที่รู้ทางตา หู จมูก ลิ้น ฯลฯ	100
รูปขันธ์ เป็นส่วนแรกของกลุ่มทั้งห้า ที่มักถูกเข้าไปยึดคว้าเอาก่อน	101
เวทนาขันธ์ มีเสน่ห์ที่ความอร่อย มีทางให้สัตว์ติดอกติดใจที่สุด	102
เวทนาทั้งที่ชอบที่ไม่ชอบ ก็มีทางให้ยึดมั่นถือมั่นเท่ากัน และทุกข์เช่นกัน	103
ถ้ารู้เท่าทัน และควบคุม จิตจะเหนือเวทนาได้	105
สังคมโลกทั้งยุ่งยากทั้งส่วนตัวส่วนรวม มาจากคนเราเป็นทาสสุขเวทนา	106
สัญญาขันธ์ เป็นที่ที่ถูกยึดแน่นหนา ไปหลงว่าเป็นตัวที่เข้าออกจากร่างกาย	107
สังขารขันธ์ ชวนให้เหมาว่าเป็น "ผู้คิด" ได้มากที่สุด	108
วิญญาณขันธ์ ลวงให้เข้าใจผิดง่าย ที่มาทำหน้าที่ดู ฟัง ดม ฯลฯ	110
ถ้าแยกจนรู้จักทั้ง 5 ส่วน แล้ว จะรู้จักโลกทั้งหมดโดยความไม่มีตัวตน	111
วิธีทำกับเบญจชันธ์ ก็คือทำวิชชาให้เกิด ขจัดรากเง่าอุปาทาน	112
พระพุทธเจ้าสอนมากในเรื่องศึกษาและรู้จักขันธ์ห้า เพราะแก้ทุกข์ได้	112
ที่มองส่วนทั้งห้าไม่ออก เพราะอุปาทานตัวตน ที่ถูกสอนเสียรอบด้าน	113
รู้ว่าเป็นสมมติโลก ไม่เข้าไปแบก ก็ชื่อว่าถอนสิ่งหลอกได้ชั้นหนึ่งแล้ว	114
เพิกชั้นสมมติแล้ว ยังมีชั้นบัญญัติที่จะต้องผ่านไปอีกชั้นหนึ่ง	115

6. สมาธิ และวิปัสสนา ตามธรรมชาติ

เรื่องใดที่ไม่ศรัทธา เพียงแต่จะให้จำชื่อ ก็ทั้งยาก	121
ศึกษาธรรมะต้องให้เกิดศรัทธาก่อน จะจำไม่ยาก รู้ไม่ยาก	122
ขณะที่จิคใจผ่องใสชุ่มชื่นนั้น ศึกษาและรู้ธรรมะได้ลึกซึ้ง	122
พุทธศาสนาใจความอยู่ที่สอนให้รู้และดับทุกข์โดยละอุปาทาน	123
จิตควรแก่งาน อาจมีโดยธรรมชาติก็ได้ ฝึกเอาตามวิธีเฉพาะก็ได้	124
ครั้งพุทธกาลคนรู้แจ้งตามธรรมชาติ ขณะนั่งฟังธรรม ก็มีทั่วๆไป	125
สมาธิที่เกิดเอง จะมีในขณะพยายามเข้าใจอะไรสิ่งเดียวติดต่อกันไป	125
ความลับเกี่ยวกับสมาธิธรรมชาติ เกิดเป็นลำดับจาก ปิติปราโมทย์ ก่อน	126
ทำความดี ทาน ศีล ภาวนา ล้วนให้ปิดิปราโมทย์เกิด และมากขึ้นๆ	127
ปิติปราโมทย์ในธรรม มีอำนาจในตัวที่จะให้เกิด ปัสสัทธิ ระงับลงๆ	128
จิตรำงับ จะเกิดอาการของสมาธิ คือเบา คล่อง พร้อมที่จะให้ใช้งาน	128
สมาธิ ถูกต้อง จะทำให้เกิด ยถาภูตญาณทัสสนะ คือรู้ตามจริง	129
ที่รู้เห็นตามจริงนั้น คือไม่พบว่ามีอะไรที่น่าเอา-น่าเป็น-น่ายืดถือ	131
ถ้ายังต้องเป็น ก็ต้องรู้จักตัวอุปาทาน เข้าไปจัดทำด้วยสติปัญญา	133
พระอรหันต์มีปัญญากับเมตตาเหลือสำหรับทำอะไรๆ ได้เป็นอย่างดี	136
ผู้รุ่งเรืองด้วยปัญญา จะรอดจากการถูกมอมด้วยสมมติ บํญญัติ	140
เมื่อญาณรู้เห็นตามจริงเกิด นิพพิทา ความเบื่อหน่ายเก็ดตามส่วน	142
เมื่อหน่ายต่อความที่โง่เข้าไปยืด ก็จะมี วิราคะ ตามมาเอง	143
ความยึดถือได้คลายจางออกจากสิ่งทั้งปวง ก็หลุดออกได้ คือ วิมุตติ	143
เมื่อหลุดออกจากความเป็นทาส ก็มีอาการที่เรียกว่า วิสุทธิ	143
เมื่อความบริสุทธิ์แท้จริงแล้ว ก็เกิด สันติ สืบต่อจากนั้น	144
ได้รำงับเย็นจากสังขารทั้งปวง นั่นก็ถึงขั้นสุด คือ นิพพาน	144
ยถาภูตญาณทัสสนะเกิดโดยวิธีธรรมชาตินี้ ทุกคนพอจะมีทางทำได้	146
สรุปกถาธรรมบรรยาย	147

7. สมาธิ และวิปัสสนา ตามหลักวิชาในรูปเทคนิค
พุทธศาสนาให้รู้-ให้เลิกยึดถือขันธ์ ด้วยปฏิบัติไตรสิกขาจนเกิดญาณ	149
ญาณทัสสนะอาจทำให้เกิดด้วยเทคนิคเฉพาะ ได้อีกทางหนึ่ง	150
วิปัสสนาธุระ คือการเรียนจากภายในให้เกิดวิปัสสนาตัวเห็นแจ้ง	151
บาทฐานของตัววิปัสสนา คือ ศึล กับสมาธิ	152
ศีล เป็นส่วนแรกของวิปัสสนาธุระ หรือช่วงแรกในวิสุทธิ 7	153
ช่วงของวิสุทธิ 7 เหมือนรถ 7 ผลัด ส่งต่อกันจนถึงอริยมรรค	154
สีลวิสุทธิ ช่วงแรกที่ส่งถึงวิปัสสนา คือปรกติทางกายวาจา	155
กายวาจาปรกติ ทำให้เกิดความปรกติเหมาะสม จนจิตตวิสุทธิ	156
วิปัสสนา 1 ทิฎฐิวิสุทธิ ขั้นรู้ปรากฎการณ์ธรรมชาติ แยกความมีคนมีสัตว์	157
วิปัสสนา 2 กังขาวิตรณวิสุทธิ ขั้นตามค้นส่วนย่อย จนหมดสงสัยตน	159
วิปัสสนา 3 มัคคามัคคญาณ ขั้นรู้แจ้งความผิดถูก ทางหรือไม่ใช่ทาง	160
วิปัสสนา 4 ปฏิปทาญาณ ขั้นรู้เห็นทางปฏิบัติหลุดรอดได้หมดจด	163
อรรถกถาจารย์ลำดับญาณขั้นนี้ เป็นวิปัสสนาญาณ 9 :
1. อุทยญาณ เพ่งพิจาณาภาวะก่อขึ้น-เสื่อมสลาย ของสังขาร	163
2. ภังคญาณ เพ่งอย่างแรง เฉพาะฝ่ายดับ	164
3. ภยญาณ เห็นเสื่อมทั่ว จนแจ้งใจในสิ่งน่ากลัว คือภพทั้งหลาย	164
4. อาทีนวญาณ รู้ในความน่ากลัวจึงรู้แจ้งโทษร้ายกาจ ไม่ปลอดภัย	165
5. นิพพิทาญาณ รู้สึกหน่ายในสังขารทั้งปวง ไม่เสน่หาไม่เล่นด้วย	165
6. มุญจิตตุกัมยตาญาณ เมื่อหน่ายก็ปรารถนาจะพ้นไปเสียอย่างแรง	166
7.ปฏิสังขานุปัสสนาญาณ สอดส่องทางรอด จนรู้ และทำกับกิเลสถูก	167
8. อุเบกขาญาณ กิเลสอ่อนกำลัง สามารถเฉยได้ในสิ่งทั้งปวง	168
9. อนุโลมญาณ วางเฉยในภพทั้งปวง ทบทวนจนพร้อมจะรู้อริยสัจจ์	169
การดำเนินปัญญาอันคมเฉียบเต็มทั้ง 9 นี้เป็นตัววิปัสสนาที่ 4	170
วิปัสสนา 5. ญาณทัสสนวิสุทธิ เป็นที่สุด หรือผลแห่งวิปัสสนา	170
โคตรภูญาณ คั่นระหว่างความเป็นปุถุชน กับพระอริยเจ้า	170
ความเนื่องกันของตัววิปัสสนาทั้ง 5 หรือชั้นวิสุทธิทั้ง 7	171
สรุปกถาธรรมบรรยาย

8. อริยบุคคล กับการละกิเลส
จิตสูง ทุกข์ครอบงำไม่ได้ เพราะรู้แจ้งโลก เหนือโลกได้	175
โลกุตตรภูมิ คือเหนือและเป็นตรงข้ามกับโลกียภูมิทั้ง 3	176
โลกียภูมิล้วนยังข้องโลก แม้จะแผกกันมาก ก็ยังอยู่ใต้วิสัยโลก	177
สัตว์แม้ภูมิไหน ก็ยังมีตัว-มีตัณหา จึงท่องเที่ยวไปในวังวน	178
กายอยู่ที่ไหนก็ได้ จิตอาจเหนือโลกได้เป็นชั้นๆตามลำดับ	179
โลกุตตระต่างกัน 4 ชั้น ก็โดยตัดกิเลสละเอียดได้ต่างกัน	180
สังโยชน์ 10 เป็นเครื่องผูกสัตว์ให้ติดโลก ไม่รอดไปได้	180
สักกายทิฏฐิ ความเห็นกายเป็นตน เป็นของของตน	181
วิจิกจฉา รู้ไม่พอ ไม่แน่ใจ สงสัยในปฏิบัติพ้นทุกข์ เป็นข้อใหญ่	183
สีลัพพตปรามาส ประพฤติศีลและวัตรให้ผิดความมุ่งหมายที่ถูกต้อง	185
ละกิเลสละเอียด 3 อย่างแรกได้ ก็ลุโลกุตตรภูมิชั้นต้น คือโสดาบัน	188
โลกุตตรภูมิชั้น 2 สกิทาคา ทำโลภะโทสะโมหะเบาบางลงอีก	189
โลกุตตรภูมิชั้น 3 อนาคามี ต้องละกามราคะ ปฏิฆะ อีก 2 สังโยชน์	190
กามราคะ ความย้อมจิตในการ คือพอใจในสิ่งที่น่าใคร่ทุกขนาด	191
ปฏิฆะ ความกระทบกระทั่งทางใจ เป็นความขุ่น ขัด ไม่เป็นที่สบาย	191
กิเลสสังโยชน์ข้างต้น 5 จัดเป็นภาคต่ำ พระอนาคามี ละได้หมด	192
โลกุตตรภูมิชั้น 4 อรหันต์ จะต้องละสังโยชน์ภาคสูงจนครบ 10	192
รูปราคะ ความติดใจในสุขชั้นรูปสมาบัติ ซึ่งขนาดอรหันต์ถึงละได้	192
อรูปราคะ ความติดใจในสุขชั้นอรูปสมาบัติ ซึ่งยิ่งละเอียดขึ้นไปอีก	194
มานะ ความสำคัญตัวว่าเป็นนั่นนี่ มีชั้นเชิงสำหรับเปรียบผู้อื่น	196
อุทธัจจะ ความกระเพื่อมทางจิต ฟุ้งเป็นการทึ่งสนใจสิ่งแปลก	197
อวิชชา ความไม่รู้หรือภาวะที่ปราศจากความรู้ ซึ่งรวมถึงกิเลสทั้งหมด	200
ไม่รู้หรือรู้ผิดในเรื่องทุกข์ เหตุทุกข์ ความดับทุกข์ ทางดับทุกข์	201
ทุกคนควรศึกษาอวิชชาสิ่งหุ้มห่องโลก ที่มันบังให้รู้ผิด ทั้งเห็นๆ	202
พระอริยเจ้าทั้งสี่ อยู่เหนือโลก ถึงโลกุตตรธรรมได้	203
กล่าวโดยผล นิพพานคือภาวะปราศจากการเผาลนตบตีทิ่มแทงร้อยรัด	205
ปลอดทุกข์ปลอดกิเลส นั่นแหละเป็นเขมธรรม ปลายทางของศาสนา	205
สรุปกถาธรรมบรรยาย	206
9. พุทธศาสนา กับคนทั่วไป
รู้หลักพุทธศาสนาและหลักปฏิบัติแล้ว ควรมีข้อสังเกตประการสำคัญ	208
มูลเหตุของทุกศาสนาตรงกัน คือกลัว แล้วแต่ว่าจะกลัวระดับไหน	209
การทำเพื่อให้รอดอันตรายทางจิตใจนั่นเอง คือ ตัวศาสนา	210
มนุษย์รู้จักกลัวได้สูงขึ้นๆตามสติปัญญา ศาสนาก็เลื่อนสูงไปตาม	211
ชั้นสูงสุดรู้จักกลัวทุกข์ กลัวกิเลส กลัวไม่ได้สิ่งดีที่สุดที่มนุษย์ควรได้	212
พุทธศาสนาปรารภอันตรายชั้นสุดยอด จึงให้รู้ และให้ปฏิบัติได้ถึงชั้นสุด	212
ศาสนาที่ให้ปฏิบัติถูก ต่อสิ่งทั้งปวงนี้ จึงไม่อยู่ระดับเดียวกับศาสนาอ้อนวอน	213
การเอาตัวรอดนั้น หลายแง่หลายเหลี่ยม พุทธศาสนามีอะไรให้ครบ	215
คนเรามีการศึกษาหลักเกณฑ์ต่างกัน จึงพบสัจธรรมได้พอๆระดับของตัว	216
เรื่องราวศาสนาในคัมภีร์ย่อมถูกเพิ่ม แปร จากตัวแท้ไปตามกาลเวลา	216
ลัทธิพิธีได้งอกใหม่ๆ หุ้มของเดิม ถึงกับเห็นไปว่าสำคัญกว่าเนื้อแท้ก็มี	217
ถ้าสังเกตเห็นส่วนที่เลื่อนเปื้อนยุ่งเหยิงได้ จะไม่ฉวยพุทธศาสนาผิด	221
แม้ในนามว่าพุทธศาสนา ก็มีหลายเหลี่ยม อาจจับไม่ถูกใจความก็ได้	222
สำหรับสายตาของนักศีลธรรม พุทธศาสนาก็คือหลักศึลธรรมอย่างดี	222
พุทธศาสนาที่เป็นสัจจธรรม ก็แสดงความจริงที่เร้นลึกเช่นสุญญตา อริยสัจจ์	222
พุทธศาสนาในฐานะตัวศาสนา คือการปฏิบัติพันทกข์โดยตรง ก็มีสิกขา 3	223
ในคัมภีร์พุทธศาสนาบางส่วน มีจิตวิทยา แจงแจงเรื่องจิตได้อย่างอัศจรรย์	223
พุทธศาสนายังมีทั้งที่เป็นลักษณะปรัชญา และมีวิธีการทางวิทยาศาสตร์	223
มองให้กว้าง ก็ยังพบหลักวัฒนธรรม และส่วนที่เป็นตรรกวิทยาด้วย	225
แง่ที่ต้องสนใจใช้ดับทุกข์ ต้องพุทธศาสนาในฐานะเป็นศาสนา	225
พุทธศาสนาสอนศิลปะการเป็นคน คือมีปัญญาที่จะทำและเป็นอยู่โดยไม่ทุกข์	226
คนเราครองชีวิตมีศิลป จะบันเทิงธรรม ไม่เบื่อไม่หวาดตลอดเวลา	228
พุทธศาสนาเป็นโรงมหรสพทางวิญญาณ จะทำอะไรถูก มีธรรมะเป็นอาหาร	229
ถ้ามองเห็นความจริงของสิ่งที่เข้าไปเอา-ไปเป็น ที่นั่นและจะเย็น	230
ศึกษาในแง่อื่น มันไม่ตรง ไม่สนับสนุนพุทธบริษัทผู้มีศาสนาไว้ดับทุกข์	231
10. ตุลาการตามอุดมคติแห่งพระพุทธศาสนา
ผู้ศึกษาพุทธศาสนาควรทราบข้อคิดบางประการที่เนื่องกับตัวเอง	233
หน้าที่หรืออาชีพเป็นสิ่งต้องให้เป็นไปด้วยดี สำหรับคนจะเข้าถึงธรรมะ	233
งานมีอุดมคติด้วย ทำสุดสามารถด้วย นั่นคือการประพฤติธรรมอยู่แล้ว	234
ทำหน้าที่อุดมคติสูง เป็นโอกาสประพฤติธรรมชั้นสูงไปพร้อมๆกัน	234
การทำให้ธรรมะยังคงเป็นที่พึ่งอยู่ในโลก เป็นอุดมคติของปูชนียบุคคล	235
ถืออุดมคติใหญ่หลวงไว้ได้ จะปกป้องไม่ให้เสียด้วยงานที่มีคติต่ำกว่า	236
ยุติธรรมความสัตย์จริงเป็นของสากล ตรงกันทุกส่วนของโลกและทุกโลก	237
ผู้รักษาธรรมให้มีอยู่ในโลกนี้ ก็ชื่อว่าเป็นปูชนียให้ทุกโลก เทวดาก็บูชา	237
บำเพ็ยได้ตามอุดคมคติ มันสูงจนตีค่าไม่ได้ เงินเดือนจึงเป็นสิ่งที่เขาบูชา	238
สมณพราหมณ์จริงเป็นบุคคลประเภทเจ้าหนี้ เพราะมีแต่ให้ ไม่เอา	239
จัดทำได้ดี จะปิติปราโมทย์ นำสู่ปากทางเพื่อรู้ธรรมสูงไปตามธรรมชาติ	239
จะให้เป็นธรรม ไม่ยอมกิเลสนั้น ไม่ใช่นึกเอาได้ ต้องมีอุดมคติมั่น	240
รู้วิธีทำกับกิเลส สนใจเรื่องของอริยบุคคลแม้ชั้นต้น จะทำไปได้ดี	240
ถือหลักอริยะประจำใจ ย่อมห่างไกลจากอคติได้ในตัว อย่างง่ายๆ	241
วิปัสสนาเป็นเรื่องให้ประโยชน์ในหน้าที่ประจำวันได้ ทำกายจิตสะอาดได้	243
ศาสนาต่างๆถือหลักปฏิบัติต่างกัน จะมองแต่แนวของเรา ไม่สมควร	244
ศาสนามี 3 พวก : มีหลักพึ่งศรัทธา พึ่งวิริยะ พึ่งปัญญา	244
พวกแรก มีสิ่งสำหรับปลงศรัทธา ไม่ทุกข์ไม่ร้อนได้เหมือนกัน	245
พวกสอง ฝึกจิตอยู่ในอำนาจ ไมให้รู้สึกในทุกข์อะไรก็ทำได้	245
พวกสาม ทำทางปัญญาให้แจ้งในสิ่งทั้งปวง จนไม่อยากและไม่ทุกข์	246
แม้พวกศาสนาพวกปัญญา ก็ยังมีลัทธิต่างกันเช่นเถรวาทกับมหายาน	247
สถาบันฝ่ายเถรวาท เป็นสิ่งที่ควรเทิดไว้ เพื่อเห็นแก่ธรรม	248
ตั้งตนให้บริสุทธิ์ได้ก่อน แม้งานสั่งให้ลงโทษคน ก็จะเป็นเจตนาบริสุทธิ์	250
แม้พวกที่มีหน้าที่ฆ่า ถ้าจิตมุ่งสูง บาปเฉพาะจากเจตนาฆ่า ไม่มีก็ได้	251
ผู้ไปรบหรือป้องกันตัว พุทธศาสนาก็ยืนยันเหมือนกฎหมายเรื่องเจตนา	251
ตุลาการต้องแยกงานหน้าที่ ออกจากคนฝ่ายตน ที่เนื่องกันอยู่	252
ต้องสามารถและฉลาด ให้คนข้างเคียงมีศึลธรรมและให้ความร่วมมือ	252
ทำครอบครัวให้มีธรรมะ จำเป็นเท่างานในหน้าที่ เพื่อสมศักดิ์ศรี	253
มิตรดี เป็นทั้งหมดของความสำเร็จ ถ้าตรงข้าม จะเป็นเรื่องโชคร้าย	254
สรุปกถาธรรมบรรยาย	255